การกระทำความผิดอาญาในกฎหมายอาญาเยอรมนี

1.การกระทำผิดอาญา ( Straftat ) กับ การกระทำผิดกฏเกณฑ์ ( Ordnungswidrigkeiten )กฎหมายเยอรมนีแบ่งแยก การละเมิดบทบัญญัติของกฎหมาย (Normverstoessen)ออกเป็นสองชนิด คือ การกระทำความผิดอาญา(Straftat) และ การกระทำผิดกฎเกณฑ์ (Ordnungswidirgkeiten)ในกรณีการกระทำผิดกฎเกณฑ์ ตัวอย่างเช่น การทำผิดกฎจราจร การขับรถเร็วเกินกำหนด การจอดรถผิดที่ หลายๆกรณีเป็นเพียง การกระทำผิดกฎเกณฑ์ที่มีขึ้นเพื่อความสะดวกในการปกครอง ซึ่งอาจกล่าวได้ว่าเป็นการละเมิดบทบัญญัติของกฎหมายแต่มิใช่การกระทำผิดอาญา การกระทำผิดกฎเกณฑ์โดยสภาพมีผลกระทบต่อสังคมไม่มากนัก ในขณะที่ การกระทำความผิดอาญา มีผลกระทบต่อความสงบสุขของสังคมมากกว่า( กรณีดังกล่าว ทำให้แยก ความผิดและโทษทางอาญา ออกจาก มาตรการบังคับในทางปกครอง หรือ สภาพบังคับทางกฎหมายแพ่ง)

โดยสรุปความแตกต่างของ การกระทำผิดอาญา กับ การกระทำผิดกฎเกณฑ์ อาจแบ่งได้ดังนี้
๑. การกระทำผิดอาญา มีผลกระทบต่อสังคมมาก ในขณะที่การกระทำผิดกฎเกณฑ์ มีผลกระทบต่อสังคมไม่มาก (กรณีนี้จะเห็นว่า กฎหมายมีความเกี่ยวพันกับคุณค่าทางสังคม ในกรณีการบัญญัติกฎหมายต้องมีการประเมินก่อนเสมอว่า พฤติกรรมของประชาชนที่กฎหมายต้องการเข้าไปควบคุมนั้น มีผลกระทบต่อสังคมมากเพียงใด )

๒.การกระทำผิดอาญาก่อให้เกิดการลงโทษ ในขณะที่การกระทำผิดกฎเกณฑ์ก่อให้เกิดการปรับเงิน ( มิใช่โทษปรับทางอาญา )เพื่อตักเตือนให้ผู้กระทำผิดกฎเกณฑ์กลับมาเคารพกฎหมายโดยมิได้มุ่งลงโทษ

๓.สภาพบังคับของกฎหมาย (โทษ) ในกรณีการกระทำผิดอาญาเกิดขึ้นผ่านคำพิพากษา ในขณะสภาพบังคับของกฎหมายในกรณีการกระทำผิดกฎเกณฑ์เกิดขึ้นผ่านการบังคับการของฝ่ายบริหาร เช่น หน่วยงานราชการ หน่วยงานทางปกครอง

2.ข้อความคิดว่าด้วย "การกระทำ" ในมุมมองของกฎหมายอาญา

การลงโทษอาญา คือ การตอบโต้ การกระทำ ที่ละเมิดต่อกฎหมาย ดังนั้นปัญหาที่ต้องพิจารณาเบื้องต้น คือ ความหมายของ "การกระทำ" ซึ่งในกฎหมายอาญาเยอรมนี มีคำอธิบายเกี่ยวกับ "การกระทำ" อยู่ ๔ คำอธิบาย ดังนี้

๑.คำอธิบายแบบ ผลกำหนด(Die kausale Handlundslehre) Liszt และ Beiling อธิบายว่า การกระทำ หมายถึง ความเปลี่ยนแปลงต่างๆที่เกิดขึ้นในโลกภายนอกซึ่งมีที่มาจากเจตจำนงของมนุษย์ คำอธิบายนี้ มุ่งเน้น ลักษณะที่ปรากฏออกมาภายนอกของการกระทำ ( หากเทียบเคียงกฎหมายอาญาไทย คำอธิบายนี้ มุ่งเน้นไปที่ องค์ประกอบภายนอก )

๒.คำอธิบายแบบ เจตจำนงกำหนด (Die finale Handlungslehre)Welzel และ Hirch อธิบายว่า การกระทำ หมายถึง พฤติกรรมของมุนษย์เพื่อหวังผลบางประการโดยมีเจตจำนงค์เป็นตัวกำหนดพฤติกรรม คำอธิบายนี้มุ่งเน้น ลักษณะที่ปรากฎออกมาภายนอกของการกระทำ และ เจตจำนงค์ที่อยู่ภายใน ( หากเทียบเคียงกฎหมายอาญาไทย คำอธิบายนี้ มุ่งเน้นไปที่ องค์ประกอบภายนอก แล องค์ประกอบภายใน เช่น เจตนา ประมาท)

๓.คำอธิบายแบบ บุคคลิกกำหนด (Die personale Handlungslehre) Roxin อธิบายว่า การกระทำ หมายถึง การแสดงออกซึ่งบุคคลิกภาพอันเป็นเรื่องของความคิดและจิตใจของมนุษย์

๔.คำอธิบายแบบ สังคมกำหนด (Die soziale Handlungslehre)Jescheck และ Wessels อธิบายว่า การกระทำ หมายถึง พฤติกรรมที่มีผลกระทบสำคัญต่อสังคมอันมีที่มาจากเจตจำนงค์ของมนุษย์

ในอดีต คำอธิบายที่มีอิทธิผล คือ พวก ผลกำหนด แต่ปัจจุบัน คำอธิบายที่มีอิทธิพล คือ คำอธิบายของพวกเจตจำนงค์กำหนด คำอธิบายทั้งสองมีผลกระทบสำคัญ ต่อการวางโครงสร้างความรับผิดทางอาญา (กรณีดังกล่าว ศึกษาเพิ่มเติมได้ ใน คำอธิบายกฎหมายอาญาของ ศ.ดร.คณิต ณ นคร)

นอกจากนี้ การพิจารณาว่า พฤติกรรมใดของมนุษย์ เป็นการกระทำ ในความหมายของกฎหมายอาญา นั้น ยังมีสิ่งที่ต้องพิจารณา อีกสองประการ คือ

๑.พฤติกรรมของมนุษย์ ได้ปรากฏออกมาหรือไม่ กรณีดังกล่าว นำไปสู่การแบ่งประเภทของการกระทำ ออกเป็น การกระทำ และการละเว้นกระทำ ซึ่งทั้งสองกรณี ถือเป็นการกระทำในความหมายของกฎหมายอาญา

๒.พฤติกรรมของมนุษย์มีที่มาจากเจตจำนงค์ของมนุษย์หรือไม่ กรณีดังกล่าว นำไปสู่คำอธืบายที่ว่า การกระตุกของกล้ามเนื้อ การละเมอ การเคลื่อนไหวขณะหลับ ซึ่งไม่ได้เกิดจากเจตจำนงค์ของมนุษย์ มิใช่ การกระทำ ในความหมายของกฎหมายอาญาแต่อย่างใด

3.องค์ประกอบสามประการของการกระทำความผิดอาญา (Die drei Elemente des Verbrechensbegriffs )การกระทำความผิดอาญาจะเกิดขึ้น เมื่อองค์ประกอบความผิดที่บัญญัติไว้ในกฎหมายอาญาถูกทำให้เป็นจริงผ่านการกระทำของมนุษย์ จนเกิดการผิดกฎหมายอาญาขึ้นโดยผู้กระทำไม่มีอำนาจกระทำ และผู้กระทำมีความชั่ว

จากถ้อยคำดังกล่าว การกระทำความผิดอาญาเกิดขึ้นผ่านองค์ประกอบสามประการ คือ

๑.การเกิดขึ้นจริงของการกระทำที่ครบองค์ประกอบความผิดที่บัญญัติไว้ในกฎหมายอาญา (Die Verwirklichung eines strafgesetzlichen Tatbestandes) การกระทำของผู้กระทำต้องครบองค์ประกอบทางภาวะวิสัย (องค์ประกอบภายนอก) และองค์ประกอบทางอัตวิสัย (องค์ประกอบภายใน)ซึ่งได้แก่ เจตนา หรือ ประมาท และการกระทำดังกล่าวได้ก่อให้เกิดการละเมิดต่อคุณธรรมทางกฎหมาย(Rechtsgut)ที่บทบัญญัติดังกล่าวมุ่งประสงค์คุ้มครอง กรณีดังกล่าวเป็นไปตาม "หลักมีความผิด มีโทษ โดยไม่มีกฎหมายไม่ได้" ( Gesetzlichkeitsprinzip,nullum crime nulla poena sine lege )
( กรณีนี้กฎหมายอาญาเยอรมนีโดยทั่วไป ไม่แตกต่างจากกฎหมายอาญาไทย)

๒.ความผิดกฎหมายของการกระทำที่ครบองค์ประกอบความผิด ( Die Rechtswidrigkeit der Tatbestandsverwirklichung ) การกระทำที่ครบองค์ประกอบความผิดตามข้อ ๑ คือ การกระทำที่ละเมิดต่อคุณธรรมทางกฎหมาย (Rechtsgut)ซึ่งโดยทั่วไป กฎเกณฑ์ทางกฎหมายไม่อาจยกเว้นความผิดได้ แต่มีข้อยกเว้นที่ กฎหมายอนุญาตให้มีการละเมิดคุณธรรมทางกฎหมายเนื่องจากการดังกล่าวเป็นไปเพื่อปกป้องผลประโยชน์ที่เหนือกว่า กรณีดังกล่าว เรียกว่า เหตุที่มีอำนาจกระทำ ( Rechtfertigungsgrund) (ในกรณีกฎหมายไทย เช่น การป้องกัน )

๓.ความชั่ว (Schuld) เมื่อเกิดการกระทำที่ผิดกฎหมายอาญาเกิดขึ้นโดยไม่มีเหตุที่มีอำนาจกระทำ สิ่งที่ต้องพิจารณาในลำดับต่อมา คือ ผู้กระทำมีความชั่วหรือไม่ กรณีนี้ หมายความว่า ผู้กระทำสมควรถูกตำหนิจากสังคมหรือไม่ ในกรณีที่ผู้กระทำไม่อาจรับรู้ถึงการกระทำของตนว่าผิดถูกอย่างไร ผู้กระทำความผิดก็ไม่มีเหตุที่บุคคลอื่นสมควรตำหนิ กฎหมายจึงไม่ลงโทษเพราะขาดความชั่วนั่นเอง
(กรณีในกฎหมายไทย เช่น ความผิดอาญาที่กระทำโดยเด็กหรือเยาวชน)

( องค์ประกอบทั้งสามประการ มีที่มาทางทฤษฎีที่น่าสนใจ เป็นระบบระเบียบ และแสดงออกถึงวิธีคิดในทางกฎหมายที่ดีเยี่ยม ซึ่งอาจารย์จะหาโอกาสเขียนถึงต่อไป)

ในทางทฤษฎี มีนักวิชาการในเยอรมนีได้ถกเถียงและเสนอว่าในองค์ประกอบที่ ๑ และ ๒ น่าจะจับมารวมพิจารณากัน และลดองค์ประกอบลงเหลือสององค์ประกอบ กรณีดังกล่าว มีชื่อเรียกว่า องค์ประกอบของการกระทำที่ผิดกฎหมายอาญา
( Gesamtunrechtstatbestand)

4.การกระทำผิด และรูปแบบของการกระทำผิดอาญา(Das Unrecht und die Erscheinungsformen der Straftat)การกระทำผิดอาญาได้ก่อให้เกิดการกระทำผิดเกิดขึ้น การกระทำผิดดังกล่าวมีองค์ประกอบสองประการ คือ การละเมิดคุณธรรมทางกฎหมาย ( Rechtsgut) จนเป็นผลสำเร็จ ( Erfolgs- หรือ Geschehensunwert) และ การกระทำผิดดังกล่าวได้แสดงออกถึงเจตจำนงค์ของผู้กระทำที่ควรถูกลงโทษ ( Handlungs- หรือ Motivationsunwert) ด้วยองค์ประกอบ ของการกระทำผิดดังกล่าว อาจแยกการกระทำผิดอาญาออกได้เป็น สามกรณี คือ

๑.การกระทำความผิดอาญาโดยเจตนา (Das vollendete Vorsatzdelikt) การกระทำความผิดอาญาโดยเจตนาประกอบไปด้วยองค์ประกอบทั้งสองประการ ทั้ง การละเมิดคุณธรรมทางกฎหมายจนเป็นผลสำเร็จ และการแสดงออกถึงเจตจำนงค์ของผู้กระทำที่ควรถูกลงโทษ

๒.การพยายามกระทำความผิดอาญา (Das versuchte Delikt)กรณีดังกล่าว ไม่มี การละเมิดคุณธรรมทางกฎหมาย แต่การพยายามกระทำความผิดอาญาเป็นการแสดงออกถึงเจตจำนงค์ของผู้กระทำที่ควรถูกลงโทษ

๓.การกระทำความผิดอาญาโดยประมาท (Das Fahrlaessigkeitsdelikt) กรณีดังกล่าว มีการละเมิดคุณธรรมทางกฎหมายเกิดขึ้น แต่การกระทำความผิดอาญาโดยประมาทไม่ได้แสดงออกถึงเจตน์จำนงค์ของผู้กระทำที่ควรถูกลงโทษ ส่งผลให้การลงโทษผู้กระทำความผิดอาญาโดยประมาทมีโทษเบากว่ากรณี การกระทำความผิดอาญาโดยเจตนาและการพยายามกระทำความผิดอาญา

..............

กฎหมายอาญาเยอรมนี มีประเด็นที่น่าสนใจอื่นๆ อีก อาทิ คุณธรรมทางกฎหมาย คืออะไร ความชั่วคืออะไร ซึ่งอาจารย์จะได้นำเสนอในโอกาสต่อไป
( บทความนี้ ผู้เขียนแปลจาก Vorlesungsskript : Strafrecht fur auslaendische Studierende ของ Dr.Peter Kasiske)